समुदायांसोबत चालत, हक्कांवर उभं राहात

लोकसमन्वय प्रतिष्ठानचं काम हे आदिवासी समुदायांनी त्यांच्या विकासाच्या केंद्रस्थानी असावं या विश्वासावर आधारित आहे. आम्ही केवळ प्रकल्प अंमलात आणत नाही — आम्ही ग्रामसभांबरोबर मिळून योजना तयार करतो, स्थानिक नेतृत्वाला साथ देतो आणि राज्यघटनेनुसार व जंगलावर आधारित हक्कांना खऱ्या अर्थाने गावपातळीवर मजबूत करतो.

📽 बालकुपोषणाचं दस्तऐवजीकरण

२००७ मध्ये लोकसमन्वय प्रतिष्ठानने नंदुरबार जिल्ह्यातील किशोरी आदिवासी मुलींना तीन महिने प्रशिक्षण दिलं. त्यानंतर सहा महिने त्यांनी गावांमध्ये जाऊन बालकांचं वजन मोजून कुपोषणाचं निरीक्षण केलं. यामध्ये आंगणवाडी सेविकांनी आकडे लपवलेले दिसले. हे सत्य त्यांनी एका लघुपटाद्वारे मांडलं:

🌳 वनहक्क व ग्रामसभा शासन मजबूत करणे

२००६ पासून लोकसमन्वय प्रतिष्ठानने वैयक्तिक वनहक्क (IFR) आणि सामूहिक वनहक्क (CFR) मिळवण्यासाठी समुदायांना साथ दिली आहे. २०१४ मध्ये महाराष्ट्र शासनाने पेसा (PESA) कायद्याच्या अंमलबजावणीसाठी नियमावली जाहीर केल्यानंतर, आम्ही ग्रामसभांमार्फत गाव विकास आराखडे तयार करण्यात मदत केली.

आम्ही नंदुरबार आणि जळगाव जिल्ह्यांतील ३२ गावांमध्ये सीएफआर समित्या तयार करून त्यांना प्रशिक्षण दिलं आहे. १० वर्षांचे सूक्ष्म वन व्यवस्थापन आराखडे तयार करणे, शासकीय योजना संलग्न करणे आणि सहभागी वनशासनाला चालना देणे हे या प्रक्रियेचे भाग आहेत.

👩🏾‍🌾 आदिवासी महिला शेती व शासनात

आमच्या कामाच्या केंद्रस्थानी आदिवासी महिला आहेत. आम्ही ३० पेक्षा अधिक गावांमध्ये कृषी मंडळे (महिला शेतकरी गट) स्थापन केली असून त्यांना शाश्वत शेती, निविष्ठा आणि बाजाराच्या तयारीविषयी प्रशिक्षण देतो.

🌱 शाश्वत उपजीविका व पर्यावरणपूरक शेती

आमचं पर्यावरणपूरक शेतीचं काम मूल्यवर्धित व जैवविविधतेवर आधारित शेतीला चालना देतं जे मातीची सुपीकता वाढवतं, स्थलांतर कमी करतं आणि हवामानाच्या बदलांशी सामना करण्यास मदत करतं.

आम्ही पुढील गोष्टींना प्रोत्साहन देतो:

  • मिश्र पीक व आंतरपीक पद्धती
  • सेंद्रिय खतांचा वापर व मृदा संवर्धन
  • स्थानिक अवजार व बियाणे बँका
  • गोंद, हळद यासारख्या वनाधिष्ठित उत्पादनांचं सामूहिक प्रक्रिया केंद्र

२०१७ मध्ये आम्ही जैन अॅग्रो फूड्स सोबत भागीदारीत आदिवासी वाड्यांमध्ये झाडांची लागवड केली.

झाड लागवड उपक्रम – जैन अॅग्रो फूड्ससोबत (२०१७)

🌾 आमचं काम हक्क, सन्मान आणि स्वावलंबन या तीन आधारांवर उभं आहे — आणि ते गावांपासून सुरू होतं.